Hiểu đúng về thuốc tránh thai và phòng ngừa huyết khối (Phần 1)

1. Huyết khối là gì? có thể dẫn đến đột quỵ như thế nào?

Huyết khối là tình trạng hình thành cục máu đông trong lòng mạch máu – nơi mà dòng máu lẽ ra phải lưu thông liên tục để nuôi dưỡng các cơ quan trong cơ thể. Khi thành mạch bị tổn thương hoặc cơ thể có những yếu tố nguy cơ, máu có thể đông lại bất thường, tạo thành cục máu đông.
Nếu cục máu đông này xuất hiện ở động mạch nuôi não hoặc từ nơi khác di chuyển lên não, thì có thể làm tắc dòng máu não, khiến tế bào não không được cung cấp đủ oxy và dưỡng chất. Khi đó, người bệnh sẽ rơi vào tình trạng đột quỵ thiếu máu não. Đây là một cấp cứu y khoa nghiêm trọng cần được xử trí kịp thời.
Một dạng đột quỵ não nữa, ít gặp hơn nhồi máu não, là huyết khối xoang tĩnh mạch não, mà nguyên nhân là do huyết khối hình thành trong các xoang hoặc tĩnh mạch não, gây mất sự lưu thông dòng máu não và gây bệnh.

2. Bạn có nghe nói về nguy cơ đột quỵ khi sử dụng thuốc tránh thai?

Nhiều chị em lo lắng về đột quỵ khi sử dụng thuốc tránh thai hằng ngày. Tuy nhiên nguy cơ này rất thấp – một công bố của tác giả Jick và cộng sự cho thấy tỉ lệ mắc mới của đột quỵ huyết khối xoang tĩnh mạch não ở nhóm sử dụng thuốc tránh thai là dưới 2,7 người trên 100.000 phụ nữ-năm so với 0,4 người nhóm chứng.

Nguy cơ đột quỵ não ở phụ nữ sử dụng thuốc tránh thai là khoảng 9 ca đột quỵ thiếu máu não trên 100.000 phụ nữ-năm, và 0.4 ca đột quỵ xuất huyết trên 100.000 phụ nữ-năm.

Thuốc tránh thai hằng ngày hiệu quả đến 99% trong việc ngừa thai và mang lại nhiều lợi ích khác cho sức khỏe phụ nữ, nếu được dùng đúng chỉ định, đúng cách và đúng loại.

Cụ thể thuốc tránh thai nội tiết kết hợp giúp giảm nguy cơ ung thư buồng trứng và niêm mạc tử cung, thai ngoài tử cung, u nang buồng trứng và các bệnh lành tính ở vú. Một số loại thuốc tránh thai còn giúp giảm mụn, giảm đau bụng kinh, có thể không gây tăng cân, …. Đây cũng là phương pháp ngừa thai được sử dụng rộng rãi nhất đối với phụ nữ trong các nhóm nghiên cứu ở Châu Âu và Hoa Kỳ. 

Tác dụng phụ của thuốc tránh thai có thể gặp bao gồm đau đầu, căng ngực, buồn nôn nhẹ, đau bụng, đầy hơi, hoặc chảy máu ít giữa chu kỳ trong vài tháng đầu. Nguy cơ đột quỵ là thấp đối với phụ nữ khỏe mạnh và không có tiền sử bệnh lý. Nếu bạn có các yếu tố nguy cơ liên quan đến tim mạch thì hãy trao đổi với bác sĩ trước khi bắt đầu sử dụng thuốc để đảm bảo an toàn tối đa (Xem thêm phần 2). Thực tế, nguy cơ đột quỵ, huyết khối còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác.

3. Có nhiều nguyên nhân gây huyết khối và đột quỵ

Những tình trạng như phẫu thuật, nằm viện nhiều ngày, có bệnh tim mạch, bệnh mạn tính như tăng huyết áp, tiểu đường, mỡ máu cao, bệnh thận, gãy xương, nhiễm trùng (đặc biệt là COVID-19), hay chấn thương… đều có thể làm tăng nguy cơ hình thành cục máu đông. 

Bên cạnh đó, một số yếu tố như từng bị huyết khối trước đó, tuổi trên 40, béo phì, hút thuốc lá, rối loạn đông máu (do di truyền hoặc mắc phải), tiền sử gia đình có người bị huyết khối, hoặc thiếu dinh dưỡng (như thiếu folate, vitamin B12)… cũng làm cho máu dễ đông hơn, từ đó có thể dẫn đến đột quỵ.

4. Tỷ lệ huyết khối liên quan đến thuốc tránh thai đường uống so với các yếu tố nguy cơ khác

Chúng ta cần đặt nguy cơ huyết khối của người phụ nữ trong một bức tranh tổng thể để có cái nhìn khách quan hơn.

Chẳng hạn, khi mang thai, nguy cơ huyết khối tăng lên khoảng 4–5 lần so với bình thường, tương đương khoảng 20 ca trên mỗi 10.000 phụ nữ. Đặc biệt, trong 3 tuần đầu sau sinh – được xem là giai đoạn hậu sản – nguy cơ này tăng cao nhất, có thể lên tới 40–65 ca. Riêng với người béo phì, dù không mắc thêm bệnh lý nào khác, nguy cơ huyết khối cũng đã cao gấp 6 lần so với người có cân nặng bình thường. Những người bị tăng huyết áp cũng có nguy cơ cao hơn gần gấp đôi. 

Như vậy, khi so với các yếu tố nguy cơ mà chúng ta có thể gặp trong cuộc sống thì nguy cơ huyết khối do thuốc tránh thai đường uống thực tế lại thấp hơn. 

Còn tiếp

Xem thêm:

• Phương pháp tránh thai nào phù hợp cho các bạn trẻ?
• Viên uống tránh thai hàng ngày: hướng dẫn cho người mới sử dụng (Phần 1)
• Phòng tránh thai & Viên uống tránh thai: Những điều bạn cần biết

Tài liệu tham khảo:

Ischaemic Stroke, Thromboembolism and Clot Structure. Stanton K, Philippou H, Ariëns RA. Neuroscience. 2024;550:3-10. doi:10.1016/j.neuroscience.2024.02.024.

Preventable Stroke and Stroke Prevention. Hankey GJ. Journal of Thrombosis and Haemostasis : JTH. 2005;3(8):1638-45. doi:10.1111/j.1538-7836.2005.01427.x.

The Role of Platelets in Ischemic Stroke. del Zoppo GJ. Neurology. 1998;51(3 Suppl 3):S9-14. doi:10.1212/wnl.51.3_suppl_3.s9.

Recommendations for the Establishment of Stroke Systems of Care: A 2019 Update. Adeoye O, Nyström KV, Yavagal DR, et al. Stroke. 2019;50(7):e187-e210. doi:10.1161/STR.0000000000000173.

Atrial Fibrillation and Stroke: Epidemiology. Reiffel JA. The American Journal of Medicine. 2014;127(4):e15-6. doi:10.1016/j.amjmed.2013.06.002.

https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/ane.13584

https://www.heart.org/en/health-topics/venous-thromboembolism/risk-factors-for-venous-thromboembolism-vte

Risk of venous thromboembolism with oral contraceptives – PMC https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC3255133/

Thromboembolism in Pregnancy – ACOG https://www.acog.org/clinical/clinical-guidance/practice-bulletin/articles/2018/07/thromboembolism-in-pregnancy

Postpartum venous thromboembolism: incidence and risk factors https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/24785851/

Blood pressure and risk of venous thromboembolism: a cohort … https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC10153414/

Risk Factors for Venous Thromboembolism – ScienceDirect.com https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0735109710015251

Association between cardiovascular risk-factors and venous … https://thrombosisjournal.biomedcentral.com/articles/10.1186/s12959-021-00310-w

Association between obesity and venous thromboembolism – PMC https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC7243888/

Guidelines for the prevention of stroke in women: a statement for healthcare professionals from the American Heart Association/American Stroke Association – PubMed

Thrombosis risk with the use of hormonal contraception among women with thrombophilia: An updated systematic review – PubMed

Skouby SO. Contraceptive use and behavior in the 21st century: a comprehensive study across five European countries. Eur J Contracept Reprod Health Care. 2004 Jun;9(2):57-68. doi: 10.1080/13625180410001715681. Erratum in: Eur J Contracept Reprod Health Care. 2004 Sep;9(3):following table of contents. PMID: 15449817.

Sirakov M, Tomova E. [ORAL CONTRACEPTIVES AND MOOD/SEXUAL DISORDERS IN WOMEN]. Akush Ginekol (Sofiia). 2015;54(5):34-40. Bulgarian. PMID: 26411194.

Hendrix SL et al. Primary dysmenorrhea treatment with a Desogestrel containing low dose oral contraceptive. Contraception. 2002 Dec;66(6):393-9

Rich P. Hormonal contraceptives for acne management. Cutis. 2008 Jan;81(1 Suppl):13-8. PMID: 18338653

Wongwananuruk T, Panichyawat N, Panchalee T, Jirakittidul P, Angsuwathana S, Sirimai K, Thamkhantho M, Chiravacharadej G.. Eur J Contracept Reprod Health Care. 2020 Feb;25(1):43-48

https://www.nhsinform.scot/healthy-living/contraception/combined-pill/

https://www.mayoclinic.org/tests-procedures/combination-birth-control-pills/about/pac-20385282