Rối loạn tiêu hóa sau phẫu thuật tụy
- Ngày cập nhật: 27/8/2025
Tụy là cơ quan đặc biệt trong ổ bụng, vừa giúp tiêu hóa thức ăn (nhờ tiết men tụy), vừa giúp điều hòa đường huyết (nhờ tiết hormone insulin). Khi phẫu thuật cắt tụy – dù là cắt thân-đuôi tụy, cắt đầu tụy hay cắt toàn bộ tụy – cả hai chức năng này đều có thể bị ảnh hưởng.
1. Thiếu insulin sau phẫu thuật cắt tụy
- Nếu chỉ cắt một phần nhỏ và tụy trước đó còn khỏe, chức năng tiết insulin thường vẫn đủ, nên đường huyết sau mổ ít bị ảnh hưởng.
- Nếu cắt gần hết hoặc toàn bộ tụy, hoặc tụy vốn đã bị viêm mạn hay xơ hóa, khả năng tiết insulin sẽ giảm mạnh. Khi đó, người bệnh gần như chắc chắn sẽ bị đái tháo đường phụ thuộc insulin, vì thiếu tế bào sản xuất insulin để điều hòa đường máu.
Trong trường hợp này, điều trị chủ yếu là tiêm insulin hằng ngày để giữ đường huyết ổn định. Hiện nay, ghép tụy cũng là một lựa chọn đang có kết quả ngày càng khả quan, giúp người bệnh lấy lại phần nào chức năng đã mất.
* Insuline: là hormone được sản xuất bởi tuyến tụy giúp kiểm soát lượng đường (glucose) trong máu
2. Thiếu men tụy ngoại tiết sau phẫu thuật cắt tụy
Khác với tình trạng thiếu insulin gây đái tháo đường – chỉ gặp ở những ca cắt tụy nhiều hoặc tụy đã yếu – thì thiếu men tụy ngoại tiết lại rất phổ biến, gặp ở hầu hết bệnh nhân sau phẫu thuật cắt tụy.
Biến chứng này diễn tiến âm thầm, thường biểu hiện bằng rối loạn tiêu hóa (đầy bụng, khó tiêu, tiêu chảy, phân sống) kèm sụt cân, nên đôi khi bị bỏ qua. Chẩn đoán thường chỉ cần dựa vào triệu chứng, và điều trị khá đơn giản: bổ sung men tụy mỗi ngày giúp cải thiện rõ rệt các vấn đề tiêu hóa.
Nghiên cứu cho thấy, ngay cả khi chỉ cắt đuôi tụy, tỷ lệ thiếu men tụy ngoại tiết vẫn có thể lên tới gần 15%, và những người này cần bổ sung men tụy trong bữa ăn. Nguy cơ còn cao hơn ở bệnh nhân có xơ hóa tụy, viêm tụy mạn tính, giãn ống tụy, hoặc ngay cả khi chỉ nối tụy – ruột.
Theo khuyến cáo mới nhất của châu Âu (2025), thiếu men tụy ngoại tiết cần phải điều trị, nhằm đích tăng cường khả năng hấp thu mỡ và đạm, giảm các rối loạn tiêu hóa và giúp người bệnh lấy lại được cân nặng cũng như cải thiện chất lượng cuộc sống.
Hiện nay, liệu pháp bổ sung men tụy bằng các chế phẩm vi hạt (minimicrospheres), bao tan trong ruột được xem là hiệu quả. Dạng bào chế này giúp men tiêu hóa được giải phóng đúng nơi – ruột non – từ đó cải thiện triệu chứng và hỗ trợ người bệnh tăng cường dinh dưỡng tốt hơn, nhất là khi kết hợp cùng chế độ ăn uống phù hợp. Liều dùng thường được khuyến nghị là khoảng 50.000 đơn vị lipase/bữa ăn chính và 25.000 đơn vị lipase/bữa nhẹ; liều có thể thay đổi dựa theo thành phần bữa ăn.
Xem thêm:
- Chuyện dạ dày – Ruột: Men gan cao thì phải làm sao?
- Làm thế nào để kiểm soát men gan cao hiệu quả?
- Rối loạn tiêu hóa sau phẫu thuật thực quản
Tài liệu tham khảo:
1. Jaclyn V. Moore, Stephanie Tom, Charles R. Scoggins và cs: Exocrine Pancreatic Insufficiency After Pancreatectomy for Malignancy: Systematic Review and Optimal Management Recommendations, Journal of Gastrointestinal Surgery 2020 https://doi.org/10.1007/s11605-020-04883-1
2. J.Enrique Dominguez‐Muñoz, Miroslav Vujasinovic, Daniel dela Iglesia và cs: European guidelines for the diagnosis and treatment of pancreatic exocrine insufficiency: UEG, EPC, EDS, ESPEN, ESPGHAN, ESDO, and ESPCG evidence‐based recommendations, United European Gastroenterol J .2025; 13: 125–172.
3. Marcello Di Martino, Ángela de la Hoz Rodriguez, Andrea Saibanti và cs: Pancreatic exocrine insufficiency after pancreatic resection: a systematic review, BMC Surgery (2025) 25:53
4. L Blonk , N J Wierdsma, E P Jansma và cs: Exocrine pancreatic insufficiency after esophagectomy: a systematic review of literature, Dis Esophagus. 2021 Dec 24;34(12): doab003. doi: 10.1093/dote/doab003
5. Jennifer Straatman, Jim Wiegel, Nicole van der Wielen, E P Jansma, Miguel A Cuesta, Donald L van der Peet: Systematic Review of Exocrine Pancreatic Insufficiency after Gastrectomy for Cancer, Dig Surg. 2017;34(5):364-370. doi: 10.1159/000454958. Epub 2017 Mar 18.
6. Daniel Croagh, Christoph W Michalski, Mark I van Berge Henegouwen , Sergio Alfieri: Diagnosis and management of pancreatic insufficiency in patients with gastrectomy due to cancer or gastric ulcers: a virtual roundtable expert discussion, Expert Rev Gastroenterol Hepatol. 2023 Dec;17(12):1313-1319. doi: 10.1080/17474124.2023.2296762. Epub 2024 Jan 17