Cúm A/H3N2 bùng phát mạnh: Tiêm vaccine cúm là lá chắn phòng bệnh hiệu quả

Chuyên gia viết bài: PGS.TS.BS. Phạm Quang Thái

Phó Trưởng khoa Kiểm soát Bệnh truyền nhiễm, Viện Vệ sinh dịch tễ Trung ương

Ngày cập nhật: 10/12/2025

Thời gian gần đây, số ca mắc cúm A đang gia tăng nhanh chóng tại nhiều địa phương, đặc biệt là khu vực Hà Nội. Các số liệu thống kê y tế cho thấy tình hình đang diễn biến phức tạp. Chỉ tính từ đầu tháng 10 đến đầu tháng 11/2025, Bệnh viện Nhi Trung ương đã tiếp nhận hơn 3.700 ca cúm mùa, trong đó có gần 500 trẻ phải nhập viện điều trị nội trú. Tại Trường Không chỉ xuất hiện các ca lẻ tẻ, dịch bệnh đang cho thấy khả năng lây lan mạnh trong môi trường tập thể. Điển hình như tại Trường Phổ thông Dân tộc Nội trú THCS Con Cuông (Nghệ An), gần 400 học sinh đã phải nghỉ học từ ngày 9/11 sau khi ghi nhận 163 em mắc cúm A. Tại Bệnh viện Thanh Nhàn, số lượng bệnh nhân đến khám và điều trị cúm A cũng tăng đột biến; đáng lo ngại là 50% số ca nhập khoa truyền nhiễm là bệnh nhân cúm, phần lớn đã có biến chứng viêm phổi trên nền bệnh lý mạn tính khi nhập viện.

1. H3N2 – chủng cúm lưu hành chính tại Việt Nam và xu hướng toàn cầu

Trong mùa cúm 2025–2026, các dữ liệu giám sát dịch tễ cho thấy chủng cúm A/H3N2 đang chiếm ưu thế tại nhiều khu vực như Bắc Âu, Nam Á và Đông Nam Á. Tại Việt Nam, virus A/H3N2 cũng được xác định là chủng lưu hành chính hiện nay. Dù chưa ghi nhận sự thay đổi bất thường về độc lực, nhưng chúng ta không được phép chủ quan.

PGS.TS.BS Phạm Quang Thái

Thực tế lịch sử dịch tễ cho thấy, các mùa dịch mà H3N2 chiếm ưu thế thường đi kèm số lượng ca mắc lớn, tỷ lệ nhập viện và tử vong cao hơn, đặc biệt nghiêm trọng ở nhóm đối tượng dễ bị tổn thương như người cao tuổi và trẻ nhỏ. Một số nghiên cứu chỉ ra rằng nguy cơ tử vong do H3N2 có thể cao hơn khoảng 1,5 lần so với chủng H1N1. Có hai lý do chính giải thích vì sao H3N2 dễ bùng phát và gây ra gánh nặng bệnh tật lớn trong giai đoạn này:

Thứ nhất là “lỗ hổng miễn dịch”: Trong vài năm gần đây, cộng đồng ít tiếp xúc tự nhiên với chủng H3N2, dẫn đến mức miễn dịch nền trong dân cư khá thấp, đặc biệt khi tỷ lệ tiêm chủng vaccine cúm có độ bao phủ rất thấp. Khi virus quay trở lại, số người có cảm nhiễm tăng lên, kéo theo gánh nặng bệnh tật gia tăng dù bản chất độc lực của virus không đổi.

Thứ hai là khả năng thích nghi của virus: H3N2 có khả năng thích nghi tốt hơn với thụ thể đường hô hấp của con người. Virus bám dính và nhân lên hiệu quả ở đường hô hấp trên, khiến việc phát tán qua giọt bắn trở nên rất dễ dàng và nhanh chóng.

2. Mùa lễ hội, tụ tập cuối năm và du lịch – “Chất xúc tác” cho dịch bùng phát

Cuối năm là thời điểm “nhạy cảm” với sự cộng hưởng của nhiều yếu tố xã hội như lễ hội, họp mặt và nhu cầu di chuyển gia tăng. Khi mọi người tập trung đông đúc, tiếp xúc gần trong các không gian kín, virus cúm tìm thấy điều kiện lý tưởng để lan truyền. Chỉ cần xuất hiện một vài ca bệnh trong các tập thể như trường học hay sự kiện đông người, số ca mắc có thể bùng phát theo cấp số nhân trong thời gian ngắn.

Tại Việt Nam, cúm lưu hành quanh năm với các đỉnh dịch không cố định. Tuy nhiên, các đợt bùng phát lớn thường trùng khớp với thời điểm gia tăng hoạt động xã hội như Tết Nguyên đán, mùa lễ hội hay du lịch. Việc giao thương, đi lại giữa các vùng miền và quốc tế chính là con đường để virus “theo chân” người bệnh và mở rộng phạm vi lây nhiễm.

3. Vaccine – lá chắn hiệu quả và chủ động cho cúm A/H3N2 

Rất nhiều người dân đặt câu hỏi cho tôi: “Liệu vaccine cúm hiện nay có còn hiệu quả với chủng H3N2 đang lưu hành hay không?”. Câu trả lời là CÓ. Chúng ta chưa ghi nhận dấu hiệu virus biến đổi để thoát khỏi sự bảo vệ của vaccine, và các loại vaccine hiện hành vẫn là lá chắn tốt nhất.

Các loại vaccine cúm tứ giá đang được sử dụng tại Việt Nam đều chứa kháng nguyên của 4 chủng: H1N1, H3N2 và hai chủng cúm B. Do đó, việc tiêm vaccine hàng năm giúp cơ thể phòng ngừa đúng đích các chủng đang lưu hành. Nếu chưa tiêm, người dân nên thực hiện tiêm sớm để cơ thể kịp tạo miễn dịch trước khi bước vào cao điểm đi lại cuối năm.

Dữ liệu thực tế quốc tế đã chứng minh hiệu quả này. Trong mùa cúm 2022–2023 tại Mỹ – thời điểm H3N2 cũng lưu hành mạnh – việc tiêm vaccine giúp giảm từ 27–46% nguy cơ nhập viện và giảm tới 65–66% nguy cơ suy đa cơ quan hoặc phải thở máy. Các phân tích tổng hợp cũng cho thấy vaccine tứ giá giúp giảm khoảng 45% nguy cơ nhập viện do H3N2, hiệu quả này cao hơn đôi chút so với vaccine tam giá trước đây.

Vì sao nên tiêm cúm trước mùa lễ hội?

Người dân nên hoàn thành việc tiêm vaccine cúm trước mùa lễ hội và các dịp tụ tập cuối năm. Lý do là cơ thể cần ít nhất hai tuần sau tiêm để hình thành miễn dịch đầy đủ.

Việc tiêm phòng không chỉ bảo vệ bản thân mà còn giúp giảm nguy cơ mang virus về nhà và lây cho người thân – đặc biệt là những đối tượng “yếu thế” như trẻ nhỏ, phụ nữ mang thai, người cao tuổi hay người có bệnh nền (nhóm có nguy cơ diễn tiến nặng cao nhất). Ngoài ra, do virus cúm biến đổi liên tục và lượng kháng thể sẽ suy giảm theo thời gian, chúng ta cần duy trì thói quen tiêm nhắc lại hằng năm để đảm bảo khả năng bảo vệ ổn định suốt mùa dịch.